‘Het was alsof mij een groot geschenk, dat ik nog maar net had gekregen, weer werd afgepakt’

Al is de beleving voor elke vrouw weer anders, het krijgen van een miskraam is een intense ervaring. Ook voor de aanstaande vader kan het een schok zijn, hoewel het voor een man meestal minder ingrijpend is dan voor een vrouw. Elke miskraam is een verlieservaring, die erom vraagt doorleefd te worden. Vaak blijkt het ongeboren kindje dat weer vertrok, dan iets waardevols te hebben achtergelaten.

Zo’n 10 tot 15% van de eenmaal bevestigde zwangerschappen eindigt in een miskraam. Onder een miskraam verstaan we in Nederland officieel het spontane verlies van de foetus binnen de eerste 16 weken van de zwangerschap. In de volksmond wordt ook een ontijdige geboorte, tot 24 weken zwangerschapsduur, wel een miskraam genoemd. De oorzaak blijft meestal onbekend, zeker als het een eerste miskraam betreft. Onderzoek wordt dan immers weinig zinvol geacht. ‘Er was waarschijnlijk in aanleg iets niet goed met het vruchtje, volgende keer beter’ is doorgaans de houding van de arts. Dat kan objectief gezien best zo zijn, maar de beleving van een miskraam is een heel ander verhaal. Opmerkingen uit de omgeving als: ‘och, dat komt zo vaak voor’ of ‘het was toch nog niks’ komen bagatelliserend over en getuigen van weinig begrip voor het verlies van een zwangerschap, van een kindje-in-wording. Het is een door de buitenwereld onderschatte gebeurtenis.

Frédérique: ’Toen ik een tijd met Karel was wisten we allebei: wij willen samen kinderen. Ik was net 33 en we besloten ervoor te gaan. Na twee maanden bleek ik zwanger te zijn en dat was groot feest. Weer twee maanden later kreeg ik een miskraam. Ik was in alle staten. Natuurlijk weet je wel dat het mis kan gaan, maar als het je dan daadwerkelijk overkomt is het een klap in je gezicht. Het vertrouwen in mijn lichaam daalde tot nul. Misschien kon ik geen kinderen krijgen! Wie weet was er met mij iets mis? Ik had er helemaal geen boodschap aan dat het vaak voorkomt. Het overkwam míj en ik was helemaal van de kaart.’
Dit voorbeeld laat zien hoe hard een miskraam kan aankomen in deze tijd van gezinsplanning en relatief late eerste zwangerschappen. Wij zijn zo gewend geraakt ons leven in menig opzicht zelf in de hand te hebben, dat het voor de meesten van ons moeilijk op te brengen is ons over te geven aan een natuurlijk gebeuren als het verliezen van een prille zwangerschap. De illusie van maakbaarheid viert hoogtij. We zijn geschokt als de natuur ons terugfluit. We zijn door de ontwikkeling en de opstelling van de medische wetenschap misschien iets te veel gaan denken dat ‘ons niks hoeft te overkomen’. Miskramen overkomen ons dus wel. Soms meer dan eens. Ze dwingen ons tot overgave aan de verschillende verschijningvormen van het leven.

Oerverdriet

Als een vrouw verwacht negen maanden lang niet te bloeden is het schokkend als dat toch gebeurt. Als het bloeden doorzet en het gaat ook werkelijk mis, dan raakt ze haar zwangerschap binnen luttele uren kwijt. Een miskraam kan ook aan het licht komen zonder bloedverlies. Bij een controle kan blijken dat het vruchtje zich niet ontwikkeld heeft of al gestorven is. Voor veel vrouwen was het idee dat er een kind in haar groeide tot dan toe vaak nog abstract, voor anderen was het al heel reëel aanwezig. De lichamelijke ervaring van het verlies is hoe dan ook heel reëel en intens. Je wordt als vrouw op je lichaam teruggeworpen.
Mannen voelen zich vaak onthand bij de ontreddering die een vrouw kan voelen als leven en dood elkaar ontmoeten in haar lijf. Als je een probleem met hen deelt zijn veel mannen immers geneigd om met oplossingen te komen. Dat werkt hier niet. Veel vrouwen met een miskraam voelen zich dan ook moederziel alleen. Dat het ook anders kan illustreert de ervaring van Ellen (28):
‘Hans snapte er niks van dat ik iedere keer weer zó moest huilen, ik zag het aan z’n gezicht. Meestal als ik iets heb komt hij met oplossingen. Nu wist hij niks te zeggen – gelukkig maar. Ik schreeuwde het gewoonweg uit. Alsof er een soort oerverdriet in mij loskwam. Hans hield me alleen maar tegen zich aan en dat was goed. Na een poosje werd ik dan weer rustig. Dat was toch ‘samen’ voor mij, ook al was het voor hem iets anders.’

Afscheid nemen

Van een kindje-in-wording is bij een miskraam meestal niets te zien. Soms ook wel. Ooit liet een vrouw mij een foto zien van haar eigen hand, met daarop een vruchtzakje ter grootte van een ei. Daarbinnen was een minuscuul klein kindje zichtbaar. Na enkele uren kramp en bloedverlies was het losgekomen. Deze vrouw was alleen geweest toen het gebeurde, met de vader van het kind had ze nauwelijks contact. Ze zag geen reden om medische hulp in te roepen, dus ze ving het in haar eentje op en maakte een indrukwekkende foto.
Juist omdat er meestal zo weinig tastbaars en zichtbaars over is van zo’n korte zwangerschap voelen veel mensen de behoefte om een zelfbedacht afscheidsritueel te doen; ze willen de gebeurtenis symbolisch een plek geven in hun leven. Ze begraven een popje in het bos, planten een rozenstruik in hun tuin of maken een beeldje ter herinnering aan het kindje dat kwam en weer ging. Zo liet een vrouw mij ooit een prachtig sierdoosje zien met daarin zeven losse sterretjes. Elk sterretje symboliseerde een kind dat ze na enkele weken zwangerschap weer was kwijtgeraakt.
Als je als vrouw een miskraam hebt doorgemaakt zit die ervaring in je lijf. Je kunt je heel grauw en kleurloos voelen, onverschillig haast. Je buik lijkt misschien een tijdlang leeg en koud, of juist gevuld met een donkere zwaarte. Als je contact maakt met je buik en hem koestert, kunnen diep verdriet, kwaadheid, schuld en schaamte gevoeld worden. Allemaal gevoelens die de aandacht waard zijn; ze zijn onderdeel van het rouwproces waar je in zit. Het bewust ervaren ervan schept ruimte om de draad van je bestaan weer op te kunnen pakken.

Ingetrokken beloftes

Als je een miskraam krijgt verlies je een toekomstbeeld. In gedachten had je het kindje al een plek gegeven in je leven. Je had al uitgerekend in welke maand hij of zij zou komen, je was al aan het kijken hoe je werk en zorg zou gaan verdelen, misschien mijmerde je zelfs al over namen… Dan gaat het allemaal niet door. Nog niet, of misschien nooit meer.
Vaak staat er een heel bouwwerk om het verwachten van een kind heen. Een kinderwens staat zelden op zichzelf. Meestal is het onderdeel van een veel ruimer verlangen naar verandering. Onze relatie heeft een impuls nodig, we willen ‘iets van onszelf om van te houden’, we willen een ander leven, nog een broertje of zusje voor ons eerste kind en noem maar op. Allemaal menselijke drijfveren om een kind te willen, en als het kind inderdaad komt, zal blijken welke wensen het wel vervult en welke niet. Als ‘de vrucht van onze schoot’ weer vertrekt in een miskraam worden al die beloftes wel héél snel weer ingetrokken! Dat kan ons fiks met onszelf confronteren. We ontdekken dan dat we van ons toekomstige kind iets verlangden wat we nu zelf moeten doen of op een andere manier gestalte moeten geven.
Eline, begin dertig, had twee zwangerschappen achter de rug van rond de tien weken en was nog steeds kinderloos. Ze wilde stilstaan bij de betekenis die dat voor haar had en kwam bij mij voor begeleiding. Na enkele sessies kwamen we bij de vraag: ‘Hoe ziet jouw verlangen eruit? Wat verandert er allemaal als je kinderwens in vervulling gaat?’ In geuren en kleuren schetste Eline haar toekomstbeeld. Ze zou haar baan als OK-verpleegkundige opzeggen, daar snakte ze naar. Ze zou de draad van de muziek weer oppakken en de zorg voor de kinderen combineren met het geven van pianoles… Nu ze het hardop uitsprak werd ze zich er pas van bewust hoe haar verlangen naar een kind verweven was geraakt met haar tegenzin in haar werk. Het duurde niet lang of ze zei haar baan in het ziekenhuis op en volgde haar hartenwens; ze ging lesgeven op de muziekschool. Niet lang daarna werd ze opnieuw zwanger en het ging allemaal goed. Inmiddels heeft ze twee kleine kinderen.
Toen ik dit verhaal een keer vertelde tijdens een lezing, reageerde een van de toehoorders -tot grote hilariteit van de andere aanwezigen- met de opmerking: ‘en nou heeft ze geen tijd meer om piano te spelen…’
Het is altijd weer bevrijdend om samen te kunnen lachen om de wijze waarop wens en werkelijkheid met ons spelen!

Een ziel die weer vertrekt

Voor veel vrouwen en mannen die een zwangerschapsverlies doormaken verandert er iets in hun kijk op het leven. Een miskraam kan een concrete beleving van hun spiritualiteit zijn. Mensen die zichzelf tot dan toe als nuchter bestempelden, hebben het gevoel dat er toch echt ‘iets geweest is’. In het verwerken van een miskraam denken de meeste vrouwen veel aan het kindje dat bij hen was. Ze hadden het willen leren kennen. Ze zouden het vragen willen stellen, er nog iets tegen willen zeggen, hun hart ervoor openen. In de begeleiding die ik geef reik ik vrouwen handvatten aan om het wezen van het kindje dat maar zo kort in hun buik gezeten heeft, innerlijk te ontmoeten. In een diepe ontspanning, met behulp van visualisatie, in de stilte van de natuur of in een droom kunnen heel mooie ontmoetingen plaatsvinden.

Rita(38): ‘Ik kreeg het gevoel dat het kindje nog bij me was. Ik zag het voor me, een meisje, en ik ben tegen haar gaan praten. Ik heb kunnen zeggen hoe onzeker ik me gevoeld had over haar komst, hoe in de war ik was, maar ook wat ik haar graag had willen geven. Dat was heel emotioneel. Het rare was dat ik het gevoel kreeg dat ik haar al heel lang kende en dat ze helemaal niet weg was. ‘Ik ben altijd bij je’, leek ze tegen me te zeggen, en sindsdien is dat ook zo. Het is wel minder sterk en ik denk er niet altijd aan, maar als ik me erop afstem is ze d’r gewoon.’
Een andere vrouw vertelde me dat ze het vertrokken kindje voelt als een aanwezigheid die haar steunt, een soort gids. ‘Alsof er sindsdien een engel op mijn schouder zit die met me meereist.’
Voor spiritueel ingestelde mensen is de aanwezigheid van een ziel doorgaans een gegevenheid. Bij hen rijst dan de vraag: wat kwam deze ziel doen? Wat heeft dit wezentje me willen zeggen? De antwoorden die mensen dan vinden kunnen heel troostrijk zijn. Zo sprak ik ooit een vrouw die ervan uitging dat de drie kinderen die zij had ontvangen en weer los had moeten laten, slechts een korte aarde-ervaring nodig hadden. Zij voelde zich vereerd dat ze haar daarvoor uitkozen. In spirituele bewoordingen zou je kunnen zeggen dat die twee eerste, ongeboren zielen van Eline – de pianolerares – haar de weg wezen om haar hart te volgen. En wie weet waren het wel dezelfde zielen die later alsnog bij haar geboren werden. Dat ze daarop hadden gewacht…
Zo kan de ervaring van een miskraam een diepere dimensie krijgen die als zinvol wordt beleefd. Rosemarijn Roes zegt hierover in ‘Mama luister je?
‘Wij gebruiken de term ‘kleine geboorte’ in plaats van ‘miskraam’. Het woord miskraam wordt bewust niet gebruikt omdat dit woord je het idee geeft dat er iets mis is gegaan en dat is allerminst het geval. De ‘kleine geboorte’ is een uiterst zinvol onderdeel van het gehele geboorteproces.(…) bij een latere zwangerschap zal ditzelfde kind weer bij je terug komen. (…)
In haar optiek is een miskraam onderdeel van een vernieuwingsproces dat uiteindelijk leidt tot een passende fysieke vorm voor de ziel van het kind.

Verrijking

In het voorafgaande hebben we gezien dat de beleving van een miskraam verschillende lagen heeft. Ieder die het overkomt gaat ermee om op een manier, die past bij zijn/haar persoonlijkheid, zijn/haar levensvisie en de context van het gebeuren. Voor een jong stel dat het eerste kind verwacht betekent een miskraam iets anders dan voor een vrouw van veertig met twee opgroeiende kinderen, voor een vrouw die een abortus heeft overwogen en na een diepe tweestrijd gekozen heeft om het kind te laten komen is het een ander verhaal dan voor een echtpaar dat zeven jaar vruchteloos gewacht heeft. De vierde miskraam is de eerste niet…
Velen beseffen in de loop van het verwerkingsproces dat ze, naast het ervaren van het verlies, ook iets gekregen hebben: een completer zelfbeeld, een bewustere kijk op het leven, of een diepere contact met hun partner, moeder of vriendin. Als mensen door een zwangerschapsverlies open komen te staan voor de spirituele dimensie van het bestaan wordt ook dat als een verrijking ervaren.
Ik heb een hartverwarmende ontdekking gedaan. Alle mij bekende vrouwen die een of meer miskramen hebben gehad en kinderloos zijn gebleven, zouden die zwangerschap(pen) niet hebben willen missen.

Eerder gepubliceerd in JONAS